Kinh Văn 13 – Mạch Chứng Tiên Hậu Bệnh Tạng Phủ Kinh Lạc – Y Gia Quán

• Kinh văn:
  • Vấn viết: dương bệnh thập bát, hà vị dã?
  • Sư viết: đầu thống, hạng, yêu, tích, tý cước xế thống.
  • Vấn viết: Âm bệnh thập bát hà vị dã?
  • Sư viết: khái thượng khí suyễn, yết, hầu, ô trường mãn, tâm thống cô cấp, ngũ tạng bệnh các hữu thập bát, hợp vi cửu thập bệnh; nhân hựu hữu lục vị, vi hữu thập bát bệnh, hợp vi nhí bách bát bệnh. Ngũ lao (1) thất thương (2), lục cực (3), phụ nhân tam thập lục bệnh, bất tai kỳ trung. Thanh tà cư thượng, trọc tà cử hạ, đại tà trung biểu, tiểu tà trúng lý, cốc nhâm (4) chi tà, tòng khẩu nhập giả, túc thượng giã. Ngũ tà trúng nhân, các hữu mộ, thấp thương vũ hạ, vu thương vu thượng, phong bệnh mạch phù hàn bệnh mạch cấp vụ thượng bì tấu, thấp lưu quan tiết, thực thương tỳ vị, cực hàn thương kinh, cực nhiệt thương lạc,

• Chú thích:
  1. Ngũ lao: bệnh lao tổn của 5 tạng (tâm lao, can lao, phế lao, tỳ lao, thận lao)
  2. Thất thương: 7 thứ làm tổn thương sinh ra bệnh hư lo quá thương tỳ, giận qúa khí nghịch thương can, gắng sức vác năng, ngồi lâu chỗ ẩm ướt thương thận, bị rét lạnh ăn đồ lạnh thương phế; buồn rầu lo nghĩ thương tâm; gió mưa rét nắng thương hình thể, khủng khiếp đột ngột thương chí.
  3. Lục cực: 6 dấu hiệu của sự hư suy trầm trọng. Huyết cực: tóc rụng hay quên; cân cực: run gân co quắp. Nhục cực: da vàng thịt róc; khí cực: ngắn hơi, thở gấp. Cốt cực: răng lỗi ra chân liệt; tỉnh cực: mắt mờ, tai điếc.
  4. Cốc nhảm: đồ ngũ cốc nấu nướng ăn uống.

• Dịch nghĩa:
  • Hỏi rằng: Dương bệnh có 18 thứ là sao ?
  • Thầy đáp: Đầu đau, gáy, eo lưng, xương sống, cánh tay, chân rút đau.
  • Hỏi rằng: Âm bệnh có 18 thứ là sao ?
  • Thầy đáp: Ho, hơi đưa lên, suyễn, ọe, nghẹn, ruột sôi, trướng đầy, Tâm đau, co quắp.
    • Mồi Tạng có 18 thứ bệnh, 5 Tạng có cả thảy có 90 bệnh.
    • Người ta còn có 6 vi, mồi vi còn có 18 bệnh, cả thảy có 108 bệnh.
    • Ngũ Lao (5 thứ lao), Thất thương (7 thứ tổn thương), Lục cực (6 thứ cực) ; Ba mươi sáu bệnh đàn bà không nằm số này.
    • Thanh Tà ở trên, Trọc Tà ở dưới, Đại Tà ở Biểu, Tiểu Tà ở Lý, Tà của cơm nước vào từ miệng là túc thực (đồ ăn cũ không tiêu).
    • Năm thứ Tà trúng vào người, mồi thứ đều có pháp độ : Phong trúng đằng trước, Hàn trúng đằng sau.
    • Thấp tổn thương ở dưới, Sương mù tổn thương ở trên.
    • Phong làm cho mạch Phù, Hàn làm cho mạch Khẩn;
    • Sương mù làm tổn thương Bì Tấu; Thấp chạy nơi khớp xương.
    • Ăn uống làm tổn thương Tỳ Vỵ.
    • Cực Hàn thương Kinh – Cực Nhiệt thương Lạc.

• Trình Lâm chú giải:
  • Dương bệnh thuộc biểu mà tại kinh lạc, cho nên nói 1. Đầu thống; 2. cổ gáy; 3. Eo lưng; 4. Cột sống; 5. Cánh tay; 6. Chân co rút, đau nhức, bệnh tại tam dương nên 3×6 là 18 bệnh.
  • Âm bệnh thuộc lý mà tại tạng phủ cho nên nói 1. Ho; 2. Khi nghịch; 3. Ọe; 4. Nghẹn; 5. Ruột sôi trướng đầy, 6. Tim đau co quắp, bệnh tại tamâm nên 3×6 là 18 bệnh,

• Thẩm Minh tông chú:
  • Lục vị ý nghĩa tà thương lục phủ. Lục phủ lại phân ra phần khí, phần huyết và khí huyết lưỡng thương nên 3×6 là 18, 6×18 hợp lại thành 108 bệnh ngũ lao: tức là tâm lao, tỳ lao, phế lao, can lao, thận lao, lục cực tức là khí cực, huyết cực, cân cực, cốt cực, tỉnh cực, cơ cực. Thất thương là âm suy, âm hàn, lý cấp tỉnh liên liên, tỉnh thiếu, âm hạ thấp, tình thanh, tiểu tiện nhiều lần hoặc ăn no quá thương tỳ, gián quá khí nghịch thương can, gắng sức vác nặng ngồi láu chỗ ầm ướt thượng thận. người bị rét lạnh ăn để lạnh thương phế, buồn rầu lo nghĩ thương tâm, gió mưa rét nắng thương hình thể, khủng khiếp đột ngột thương tâm.

• Sách y tông kim giám viết:
  • Thanh tà ở trên nên sương mù ở trên trời, trọc tà ở dưới nên thấp ở đất lục dâm thiên tà cho nên gọi đại tà, lục dâm tổn thương ngoài cơ thể nên viết là trúng biểu. Thất tình nhân tà nên gọi là tiểu tà, thất tình thương nội nên viết là trúng lý, tà theo đồ ăn uống nấu nướng theo miệng nhập vào trong không tiêu hóa gọi là túc thượng ngũ tà là phong hàn, thấp, sương mù, ẩm thực (ăn uống) 5 loại trúng vào người, Phong trúng vào sớm theo dương, âm trúng vào muộn theo âm tà, sương mù thì khinh thanh nên làm thương bì phu, thấp thương trọc trong nên lưu trở quan tiết (khớp xương),ăn uống không điều độ thì tổn thương tỳ vị.

• Vưu tại Kinh chú:
  • Sáu bệnh ở: đầu, gáy, eo lưng, xương sống, cánh tay, chân là kiêm bệnh trên dưới nên gọi chung là dương? Chín bệnh: ho, khí nghịch lên, suyễn, ọe, nghẹn, ruột sôi trướng đầy, tim đau, co quắp là những bệnh kiêm tạng phủ nên goi chung là âm vì chứng thuộc bên trong.
  • Ở ngoài có dinh bệnh, vệ bệnh,dinh vệ giao bệnh khác nhau đó là một bệnh mà có 3 khỉa cạnh. 3×6 là l8 nên mới có 18 bệnh dương. Ở trong có hư hoặc thực khác nhau đó là một bệnh mà có 2 khỉa cạnh nên 2×9 là 18 nên mới có 18 bệnh âm.
  • Trong 5 tạng đều có 18 bệnh, mồi vì trong 6 vị đều có 18 là do lục dâm tà khí sinh ra. Tà khí trúng vào người có 8 thứ là phong, hàn, thứ, thấp, táo, hỏa; mà mồi tạng mồi phủ thụ tà có phần khí, phần huyết và phần khí huyết cùng tụ tà là 3 đầu mồi 6×3 là 18 bệnh, lấy sế 18 bệnh mà suy ra thì 5 tang có 90 bệnh, 6 phủ có 108 bệnh. Đến như ngũ lao thất thương, lục cực là do sự thiếu ngủ, ăn uống (không điều độ) tình chí mà gây ra.
  • 36 bệnh ở phụ nữ là kinh, đới, thai, sản, sữa đều không phải là do lục khí, ngoại dâm đưa tới nên không nói là trong số đó, thanh tà là tà của phong, lệ (sương) nên nó ở trên, Trọc tà là tà của đất. nước nên nó ở dưới, Đại tà là gió lộng tuy to lớn nhưng lực tản mát nên trúng ở biểu, tiểu tà là gió lùa, tuy nhỏ nhưng khí nhanh nên trúng vào lý, cơm nước, ăn uống, vào miệng mà làm tổn thương tỳ vị, cho nên nói tà khí có thanh, trọc, đại, tiểu khác nhau. Cơ thể con người cũng có trên, dưới, biểu lý khác nhau. Không thứ nào không tùy loại của nó mà theo nhau cái đó gọi là mồi thứ đều có pháp độ. Cho nên phong là dương mà trúng vào đằng trước, hàn là âm mà trúng vào đằng sau; thấp khí thuộc trọc mà trúng vào bên dưới, vụ khí (sương mù) thuộc thanh mà trúng vào bên trên, kinh mạch thuộc âm nên bị hàn làm tổn thương, lạc mạch thuộc dương nên bị nhiệt làm tổn thương.

• Nhận xét:
  • Kinh văn nói về bệnh chứng thuộc âm, dương theo bộ vị kinh lạc, tạng phủ. Những bệnh không do tà lục dâm tà khí gây ra như (ngũ lao, thất thương, lục cực, 36 bệnh ở phụ nữ) không được xếp vào trong số 108 bệnh, đồng thời kinh văn cũng nêu rõ sự khác nhau của các nguyên nhân gây bệnh như thanh trọc đại. tiểu mà khi xâm nhập vào cơ thể con người gây bệnh ở các bộ phận khác nhau như: trên dưới, ngoài trong.

Người đăng: BS.Trần Văn Toàn

🔎 Tra cứu thông tin tiện ích hơn trên App Tuệ Y

🌐 Link tải CH Play: Tuệ Y